Διάλογοι για τα διακόσια χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση

Διάλογοι για τα διακόσια χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση

Φέτος η Ελλάδα γιορτάζει την επέτειο διακοσίων χρόνων από τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας της, στα πλαίσια της οποίας εγκαινιάζουμε, με τον πολιτικό επιστήμονα και καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Νίκο Μαραντζίδη, τους “διαλόγους για τη διακοσαετία”, εκ των οποίων σας παραθέτουμε σήμερα το πρώτο μέρος.

Ο Αδαμάντιος Κοραής, ο εμπνευσμένος από τον Γαλλικό Διαφωτισμό Έλληνας Ουμανιστής, μνημονεύεται στην Ελλάδα όπως ο Δάντης Αλιγκέρι στην Ιταλία. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του ‘21, αφιέρωσε πολλά κείμενά του στους Έλληνες αγωνιστές που μάχονταν κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υποστήριζε πως ο μόνος τρόπος για να οικοδομηθεί μια ευημερούσα, δημοκρατική και ελεύθερη χώρα, είναι μέσω της παροχής παιδείας για όλους. Το μήνυμα του Κοραή, του Έλληνα Pater Patriae, εξακολουθεί ακόμα σήμερα να είναι επίκαιρο. Ποια είναι η κληρονομιά που άφησε αυτός και πολλοί άλλοι ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης στη σημερινή κοινωνία;

Είναι γεγονός πως το ζήτημα της εκπαίδευσης για όλους απασχόλησε την Ελλάδα σε αυτά τα 200 χρόνια, τόσο ως κοινωνία όσο και ως κρατική διοίκηση. Η ζήτηση για εκπαίδευση, υπήρχε πάντοτε υψηλή στη χώρα καθώς αυτή συνδυάστηκε με προοπτικές καριέρας (συχνά στο δημόσιο) τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Από τα μέσα του 20^ου αιώνα, η ζήτηση για πανεπιστημιακή εκπαίδευση ανέβηκε κατακόρυφα. Αρχικά, το ελληνικό κράτος κυρίως για λόγους κόστους και διαφορετικών προτεραιοτήτων δεν ανταποκρίθηκε. Κάπως έτσι, οι ελληνικές φοιτητικές κοινότητες του εξωτερικού άνθησαν. Κατά τη δεκαετία του 1970 και 1980 δεκάδες χιλιάδες Έλληνες μετανάστευσαν στα Βαλκάνια, την Ιταλία, τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γερμανία για να σπουδάσουν. Στην Ιταλία μάλιστα, οι ελληνικοί φοιτητικοί σύλλογοι είχαν πολύ δραστήρια παρουσία. Πολλοί από αυτούς τους φοιτητές στη συνέχεια επέστρεψαν στη χώρα αλλά πολλοί άλλοι όχι.

Τα επόμενα χρόνια Η ελληνική πολιτεία προκειμένου να ανταποκριθεί αφενός στη ζήτηση αλλά και να ανακόψει την φοιτητική αιμορραγία που σταδιακά εξελίχθηκε σε ένα μεγάλο brain drain αύξησε σημαντικά τις πανεπιστημιακές σχολές. Στη δεκαετία του 1990, αλλά και του 2000,  έγινε ένα πραγματικό boom. Ιδρύθηκε μεγάλος αριθμός πανεπιστημιακών τμημάτων, σχολών και νέα πανεπιστήμια ξεκίνησαν τη λειτουργία τους.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα που έχει μια από τις καλύτερες παγκόσμιες αναλογίες σε φοιτητές ως ποσοστό των συνομήλικων τους. Σήμερα, η ζήτηση έχει μεταφερθεί στις μεταπτυχιακές σπουδές. Σε μεγάλο βαθμό και λόγω της αυξημένης ανεργίας των νέων που στην Ελλάδα είναι υψηλότερη σε σχέση με άλλες χώρες, οι Έλληνες νέοι αναζητούν ολοένα και περισσότερο τη συνέχιση των σπουδών τους και μετά το πτυχίο. Εντέλει, 200 χρόνια μετά το όραμα του Κοραή δείχνει να έχει εκπληρωθεί σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον. Σήμερα ωστόσο, φαίνεται πως το μήνυμα του μεγάλου Έλληνα διαφωτιστή δεν είναι τόσο ισχυρό. Πράγματι, τα δεδομένα του ΟΟΣΑ δείχνουν μια συστηματική μείωση των δημοσίων επενδύσεων στην Εκπαίδευση για την περίοδο 2012-2017, κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Όπως επισημαίνει ο καθηγητής κ. Joseph Stiglitz, το πρόβλημα πρόσβασης στην εκπαίδευση οδηγεί σε αύξηση των ανισοτήτων και αναπόφευκτα θέτει σε κίνδυνο τη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη. Πώς προσεγγίζει η σημερινή κυβέρνηση με επικεφαλής τον Κυριάκο Μητσοτάκη το ζήτημα των δημοσίων επενδύσεων στην εκπαίδευση;

Αν και στο αίτημα της καθολικής πρόσβασης στην εκπαίδευση τόσο δευτεροβάθμιας όσο και τριτοβάθμιας το ελληνικό κράτος έκανε πολύ μεγάλα βήματα αυτά τα διακόσια χρόνια και ιδιαίτερα από την δεκαετία του ’80 και μετά, εντούτοις σε ότι αφορά την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης τα πράγματα δεν είναι το ίδιο καλά.

Στο σχολείο η παρεχόμενη εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από δραματική υστέρηση υποδομών, κομφορμισμό, αποστήθιση και έλλειψη καλλιέργειας της κριτικής σκέψης και της φαντασίας, υπερβολικά μεγάλο όγκο ύλης, έλλειψη ενδιαφέροντος από την πλευρά των μαθητών. Το σχολείο βιώνεται από τους μαθητές ως «κόλαση», ως «φυλακή», ως «χαμένα χρόνια».

Στο ελληνικό πανεπιστήμιο πάλι, τα πράγματα δεν πολύ καλύτερα. Η έλλειψη υποδομών ιδιαίτερα στα πανεπιστήμια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης γίνεται εκρηκτική. Υπάρχει έλλειψη αιθουσών. Σπάνια όλοι οι πρωτοετείς μπορούν να παρακολουθήσουν ταυτόχρονα κάποιο μάθημα. Υπάρχει έλλειψη διδακτικού προσωπικού που κατά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης του 2008-2015  χειροτέρευσε δραματικά.  Δεν είναι τυχαίο πως η Ελλάδα, δεν διαθέτει ούτε ένα πανεπιστήμια στα καλύτερα 100 στον κόσμο ενώ γενικότερα ο μέσος όρος δεν βρίσκεται ούτε στα πρώτα 500.

Γενικότερα, οι ελληνικές κυβερνήσεις δείχνουν να μην πιστεύουν  στην προωθητική δύναμη του πανεπιστημίου. Οι σημερινές μάλιστα κυβερνώσες ελίτ, δεν δείχνουν να έχουν καμιά εκτίμηση στο ελληνικό πανεπιστήμιο και σε μεγάλο βαθμό συμπεριφέρονται σαν να το περιφρονούν. Οι πόροι για έρευνα, διδασκαλία και υποδομές περιορίζονται ή παραμένουν στάσιμοι την ώρα που το νομικό πλαίσιο δεν διευκολύνει την ευελιξία των πανεπιστημίων. Δεν ξέρω τι θα έλεγε ο Κοραής για όλα αυτά, αλλά δεν νομίζω πως θα ήταν ενθουσιασμένος.

Ενώ οι δημόσιες επενδύσεις στην εκπαίδευση είναι λιγοστές, η χρήση βίας από την κυβέρνηση στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο έχει αυξηθεί δραματικά από τις 11 Φεβρουαρίου 2021, ημερομηνία κατά την οποία η σημερινή πλειοψηφία, που σχηματίστηκε από το κυβερνών δεξιό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας και το ακροδεξιό της Ελληνικής Λύσης, ενέκρινε νόμο που ανοίγει τον δρόμο για τη δημιουργία ειδικής αστυνομικής μονάδας για την «προστασία των πανεπιστημίων». Ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε ότι με αυτόν τον τρόπο θα φέρει τη δημοκρατία στα πανεπιστήμια, αλλά αυτό που έχουμε δει μέχρι στιγμής είναι η παραβίαση των συνταγματικών αρχών (άρθρο 16 του Ελληνικού Συντάγματος που προστατεύει τους πανεπιστημιακούς χώρους από βίαιες ενέργειες εκ μέρους του κράτους ή άλλων θεσμικών οργάνων), ενώ πολλές διαδηλώσεις Ελλήνων φοιτητών κατέληξαν σε χρήση αστυνομικής βίας. Σε ένα άρθρο σας γράφετε πως τα ελληνικά πανεπιστήμια χρειάζονται ελευθερία και πόρους. Πιστεύετε πως πρέπει να περιμένουμε την επόμενη κυβέρνηση για να δούμε την αποκατάσταση δημοκρατικών και δίκαιων νόμων;

Στο ζήτημα αυτό δεν ξέρει κανείς αν πρέπει να κλάψει ή να γελάσει. Την ώρα δηλαδή που τα πανεπιστήμια έχουν ανοιχτές πληγές με την απώλεια διδακτικού προσωπικού που βγαίνει στην σύνταξη και δεν αντικαθίσταται είτε επιλέγει να φύγει στο εξωτερικό προκειμένου να αναζητήσει καλύτερες εργασιακές συνθήκες, η ελληνική κυβέρνηση θεωρεί ότι το μείζον πρόβλημα στα πανεπιστήμια είναι η ανομία και η βία και αποφασίζει να προσλάβει για αρχή 1000 ειδικούς αστυνομικούς για να τους τοποθετήσει στα campus μερικών πανεπιστημίων για αρχή. Με άλλα λόγια, την ώρα που υπάρχει δραματική έλλειψη διδακτικού προσωπικού, αιθουσών, εργαστηρίων, πόρων για υποτροφίες και έρευνα, το ελληνικό κράτος βρήκε πόρους για να πληρώνει χίλιους άχρηστους με την εκπαίδευση ανθρώπους.

Αφήνω στην άκρη άλλα ζητήματα: τον κίνδυνο για γενικευμένη αναταραχή από την παρουσία αστυνομικών στα πανεπιστήμια, κλπ και εστιάζω σε θέματα αμιγώς εκπαιδευτικά. Είναι δυνατόν την ώρα που αγκομαχούμε να παρακολουθήσουμε τις μεγάλες αλλαγές στο πανεπιστήμιο σε παγκόσμιο επίπεδο εμείς να γυρίζουμε στη δεκαετία του 60 και 70; Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αυτή η επιλογή είναι μια νεοσυντηρητική επιλογή που σκοπεύει να δείξει στην κοινή γνώμη πως η ατζέντα του «Νόμου και Τάξης» θα εφαρμοστεί πάση θυσία. Η κυβέρνηση όμως έκανε ένα μεγάλο λάθος γιατί φαίνεται πως δεν ξέρει να διαβάζει σωστά τις έρευνες κοινής γνώμης. Πράγματι, η πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας αρχικά ήταν με την κυβέρνηση στο ζήτημα αυτό. Σύντομα όμως, μόλις αντιλήφθηκε τους κινδύνους από την ακατάσχετη καταστολή που εκδηλώθηκε σε διάφορες περιοχές της Αθήνας (πχ Νέα Σμύρνη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) και τη βία που προέκυψε, πήρε αποστάσεις. Σήμερα μόνο η μειοψηφία στα σοβαρά πιστεύει πως η λύση στα προβλήματα του ελληνικού πανεπιστημίου είναι να βάλουμε την αστυνομία μέσα. Δυστυχώς στο ζήτημα αυτό η κυβέρνηση παγιδεύτηκε στις ιδεοληψίες της. Θα κάνει ζημιά στα πανεπιστήμια, στη χώρα και τελικά και στον εαυτό της.

Είχατε στιγμές αντιπαράθεσης με φοιτητές ή συναδέλφους σας για το συγκεκριμένο θέμα;

Σπάνια συμβαίνει να συναντήσεις τόσο μεγάλα ποσοστά συμφωνίας στο πανεπιστήμιο μεταξύ καθηγητών και φοιτητών. Ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις, η συντριπτική πλειοψηφία της πανεπιστημιακής κοινότητας αντιμετωπίζει αυτόν το νόμο ως επικίνδυνο για την ειρήνη στα πανεπιστήμια, ως άχρηστο ως προς την εκπαίδευση και ως σπατάλη πολύτιμων πόρων. Όποιος ζει στο πανεπιστήμιο και έχει μια νηφάλια προσέγγιση των θεμάτων κατανοεί πως αυτή η μεταρρύθμιση δεν προσφέρει τίποτε.

Italian version / English version